Leonardo da Vinci
ΠΕΡΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ
Για το Σχέδιο
«Το σχέδιο των ιστοριών να είναι γρήγορο και τα περιγράμματα των σωμάτων όχι τελειωμένα πολύ…»
O Leonardo da Vinci, στις σημειώσεις του για τη Ζωγραφική, έγραφε ότι η αναζήτηση είναι η σημαντικότερη αρχή που πρέπει να διέπει τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Μέσα από την αναζήτηση και την επιδίωξη της κατανόησης κάθε φαινομένου της φύσης γεννιέται η γνώση. Ο ζωγράφος για να απεικονίσει τα πράγματα της φύσης όφειλε πρώτα να τα γνωρίζει σε βάθος. Με μάτι άγρυπνο και διψασμένος για γνώση ο καλλιτέχνης πρέπει να αναζητά διαρκώς τους νόμους πίσω από τα φαινόμενα. Άλλωστε, η αναζήτηση, την οποία δίδασκε ο Leonardo χαρακτήριζε όλη την ποιητική του.
Ακολουθώντας αυτή την αρχή, συμβούλευε το ζωγράφο πώς να σχεδιάζει:
«..αποφάσισε ζωγράφε για την θέση των μελών των σωμάτων και μετά πρόσεχε τις κινήσεις που αντιστοιχούν στην ψυχική τους διάθεση ανάλογα με το θέμα σου και μην νοιάζεσαι (εκείνη την ώρα) για την ομορφιά και την αισθητική ποιότητα αυτών των μελών» [1] .
΄Όπως ο γλύπτης πλάθει τον πηλό και δεν δέχεται για οριστικό τίποτε, και φτιάχνει και ξαναφτιάχνει, σκεπάζοντας πολλές φορές και την αρχική του φόρμα, έτσι και ο ζωγράφος, γράφει στο χαρτί και ξαναγράφει, έως ότου βρει εκείνη τη θέση των μερών που θα τον ικανοποιήσει, ακόμα και διακινδυνεύοντας να μην μπορεί να βρει εύκολα την άκρη του κουβαριού ούτε ο ίδιος (βλέπε εικόνα 1).
.
Λεονάρντο ντα Βίντσι, (επάνω) Η καταιγίδα, π. 1514, (κάτω) Η καταιγίδα, περ.1512-16
«Το σχέδιο των ιστοριών να είναι γρήγορο και τα περιγράμματα των σωμάτων όχι τελειωμένα πολύ, να ικανοποιείσαι μόνο με νύξεις αυτών των μελών τα οποία αργότερα θα μπορέσεις να τελειώσεις».[2]
Εικόνα 1 Λεονάρντο ντα Βίντσι , μελέτη για την Παναγία και Aγ. Αννα, περ. 1500
Το σχέδιο γρήγορο, γεμάτο ένταση αποτυπώνει την έμπνευση, εγγράφει τη γρήγορη αλλά και μπερδεμένη γραμμή της αναζήτησης.
Το σχέδιο γίνεται μία κηλίδα μέσα από την οποία αναδύεται η μορφή.
Από αυτή την κηλίδα, αργότερα, ο ζωγράφος στην ησυχία του εργαστηρίου του, θα έχει την ευκαιρία να ξανά-εμπνευστεί. Το σχέδιο θα γίνει αυτό το ίδιο πηγή νέας έμπνευσης και αφορμή νέων αναζητήσεων.
Καθώς ο Leonardo συμβουλεύει αυτόν τον τρόπο σχεδίασης, λίγο παρακάτω στην ίδια παράγραφο, το ύφος του γίνεται επιθετικό, πιθανόν γιατί η μέθοδός του αυτή είχε δημιουργήσει αρνητικά σχόλια από τους συναδέλφους του.
«Ω, εσύ ζωγράφε, που συνθέτεις ιστορίες, μην οριστικοποιείς με τελειωμένα περιγράμματα τα μέλη των ιστοριών σου…σαν πολλούς ζωγράφους….που θέλουν κάθε ελάχιστο σημαδάκι κάρβουνου να είναι οριστικό∙ και αυτοί μπορεί να αποκτήσουν πλούτη, όχι όμως και δόξα μετά το θάνατό τους…»[3].
Ο Leonardo ήξερε ότι εισήγαγε καινούρια πράγματα και ήθελε να ισχυροποιήσει τη θέση του με επιχειρήματα. (Το σχέδιο με σταθερό περίγραμμα ήταν το ορθό για τα εργαστήρια ζωγραφικής. Άλλωστε, το σχέδιο πριν την Αναγέννηση θεωρείτο μόνον ως μέσον για την πραγματοποίηση του οριστικού έργου και στα εργαστήρια δεν το φύλαγαν ως έργο τέχνης, ακριβώς γιατί ήταν γρήγορο και ημιτελές. ΄Οποιο σχέδιο διασώθηκε από τα εργαστήρια του Μεσαίωνα ήταν τυχαίο). Για το λόγο αυτό πήρε να συγκρίνει τη ζωγραφική δημιουργία με εκείνη της ποίησης:
«Τώρα, εσύ δεν είδες ποτέ ποιητές, οι οποίοι την ώρα που συνθέτουν τους στίχους τους ενοχλούνται να γράφουν ωραία γράμματα ούτε νοιάζονται να σβήνουν κάποιους στίχους για να γράψουν άλλους καλύτερους; »[4].
Κανείς δεν κρίνει ένα ποίημα από το αν είναι κακογραμμένο ή όχι. Το ποίημα κρίνεται από το τι λέει. Κυρίως, κανείς δεν βιάζεται να κατακρίνει έναν ποιητή, ο οποίος την ώρα που γράφει, για να συγκρατήσει στο χαρτί την έμπνευση, γράφει γρήγορα, χωρίς να νοιάζεται για την καλλιγραφία του ή, ακόμα, σβήνει, μουτζουρώνει κάποιους στίχους, επειδή σκέφτηκε άλλους καλύτερους και τους γράφει ανάμεσα ή στο περιθώριο των γραμμών.
Μέσα από αυτό τον παραλληλισμό, η ζωγραφική από χειρονακτική προάγεται σε πνευματική υπόθεση, ανάγεται σε δημιουργία και γίνεται ισότιμη της ποίησης. Αυτό που έχει σημασία είναι η ικανότητα του δημιουργικού νου να ανακαλύπτει. Όχι η εκτέλεση. (Μία αντίληψη που θα κυριαρχήσει πολλούς αιώνες αργότερα, στην τέχνη του 20ού αιώνα).
Για την εξάσκηση της φαντασίας
«… Αν ο ζωγράφος μπορεί να δει ομορφιές που τον ελκύουν…. ή τερατώδη πράγματα που τρομάζουν… είναι αφέντης τους και θεός».[5]
Εικόνα 2 Λεονάρντο ντα Βίντσι, κεφάλι τέρατος
Ο Leonardo προέτρεπε το ζωγράφο να εξασκεί την φαντασία του και την ευρηματικότητα του παρατηρώντας τους λεκέδες της υγρασίας και τα ξεφλουδίσματα του σοβά στους τοίχους.
Προϋποθέτοντας ότι ο ζωγράφος κατέχει καλά την τέχνη του ώστε να μπορεί να αποτυπώσει ορθά την φαντασία του, η μέθοδος αυτή αφήνει τη φαντασία του ελεύθερη να ανακαλύψει στις τυχαίες κηλίδες στον τοίχο ή στις στάχτες της φωτιάς, κεφάλια, τοπία, ζώα ή τέρατα.
«..Έχω δει στα σύννεφα και στους τοίχους κηλίδες, που με οδήγησαν σε εμπνεύσεις καινούριων πραγμάτων από σχήματα που είδα μέσα στις κηλίδες, τα οποία παρ’ όλο που δεν είχαν τελειότητα στις λεπτομέρειες δεν τους έλειπε η τελειότητα στην κίνηση και στις χειρονομίες..»[6]
Παραλληλισμοί με την τέχνη του 20ού αιώνα
Διαβάζοντας αυτές τις προτροπές του Leonardo προς τους
ζωγράφους, δεν μπορεί κανείς παρά να θυμηθεί τις
μεθόδους που μετέρχονταν οι Σουρεαλιστές, όταν
αναζητούσαν πηγές έμπνευσης ανάμεσα στο συνειδητό και
στο ασυνείδητο (Aυτόματη γραφή, frottage είναι μερικές από
τις τεχνικές με τις οποίες οι σουρεαλιστές όπως ο Andre
αναζητά μορφές στις τυχαίες κηλίδες των υλικών – ή των
ονειροπολήσεων).
ξανά τη σωστή θέση των πραγμάτων μέσα στο έργο,
φτιάχνοντας και χαλώντας το πολλές φορές κατά τη διάρκεια
της δημιουργίας του, θεωρώντας το έργο ως πεθαμένο γι’
αυτόν, μετά την ολοκλήρωσή του.
[1] Leonardo, on Painting, Selected and translated by M.Kemp and M.Walker, ed. M.Kemp, Yale, 1989, (μετάφραση τ.Σ.), σελ.222
[2] Leonardo, on Painting, Selected and translated by M.Kemp and M.Walker, ed. M.Kemp, Yale, 1989, (μετάφραση τ.Σ.), σελ.32
[3] Όλο το απόσπασμα όπως είναι γραμμένο στην ιταλική έκδοση έχει ως εξής (μετάφραση τ.Σ.): 185. Precetto del comporre le istorie.
“O tu, componitore delle istorie, non membrificare con terminati lineamenti le membrificazioni d’ esse istorie, ché t’interverrà come a molti e vari pittori intervenir suole, I quail vogliono che ogni minimo segno di carbone sia valido. E questi tali ponno bene acquistare ricchezze, ma non laude della loro arte[…]Or non hai tu mai considerato poeti componitori de’ lor versi, ai quail non dà noia il fare bella lettera, né si curano di cancellare alcuni di essi versi, rifacendoli migliori?” Leonardo da Vinci, Trattato della Pittura, ανάτυπο από τον Codice Urbinate Vaticano, ed. Libri d’ Arte, Roma, σελ. 93-94
[4] Leonardo, on Painting, Selected and translated by M.Kemp and M.Walker, ed. M.Kemp, Yale, 1989, (μετάφραση τ.Σ.), σ.222
[5] Leonardo, on Painting, Selected and translated by M.Kemp and M.Walker, ed. M.Kemp, Yale, 1989, (μετάφραση τ.Σ.), σελ.225
[6] Leonardo, on Painting, Selected and translated by M.Kemp and M.Walker, ed. M.Kemp, Yale, 1989, (μετάφραση τ.Σ.), σελ.222
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου